Waarom je niet ‘gewoon’ kan ontspannen.

‘Waarom kan ik niet gewoon ontspannen?’ vragen mensen mij vaak, hun stem vol machteloosheid,  kaken strak op elkaar geklemd, adem hoog in de borst, schouders opgetrokken. Soms al maanden in de ziektewet met de voor hen onmogelijke opdracht om ‘te ontspannen’.

Andere mensen komen met vage klachten en hebben niet eens door hoe gespannen ze eigenlijk zijn. Ze leven al zo lang in hun spanningspatroon dat het ‘gewoon’ is geworden.

Veelvoorkomende spanningsklachten zijn:

• het gevoel hebben altijd ‘aan’ te staan, altijd alert zijn,
• ‘niet bij je emoties kunnen’ of er juist door overweldigd zijn,
• niet kunnen stoppen met denken, altijd ‘in je hoofd’ leven,
• angst en paniek(aanvallen), vaak niet geheel te verklaren,
• slecht slapen en/of nachtmerries,
• hartkloppingen zonder aanwijsbare fysieke oorzaak,
• hyperventilatie of andere vormen van verstoorde ademhaling,
• kaakklemmen of knarsetanden,
• andere lichamelijke symptomen, zoals trillen, hoofdpijn, buikpijn, huiduitslag etc., zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak.

Dit zijn de signalen van een overbelast zenuwstelsel: spanning die zich heeft opgestapeld in een lijf dat zijn best doet om te blijven functioneren, maar niet geleerd heeft te reguleren. Met praten en rust alleen, is dat meestal niet geheel op te lossen.

Hoe je lichaam jou probeert te helpen

Spanning zet zich vast in je lijf, wanneer er een vecht- of vluchtreactie niet wordt afgemaakt. En dat gebeurt vaker dan je denkt. In ons dagelijks leven zijn vechten en vluchten vaak niet gepast, terwijl in ons lichaam wel van alles wordt aangezet om precies dat te doen. Het kan om grote trauma’s gaan, maar ook een opstapeling zijn van ogenschijnlijk kleine dingen.

Bijvoorbeeld: Je werkgever maakt een denigrerende opmerking. Rennen (vluchten) of terugschreeuwen (vechten) zijn beide geen optie. Je voelt je boos, maar incasseert.

Of je kinderen drijven je tot waanzin, je hele systeem gaat in de vechtstand wanneer je grenzen worden overschreden, maar natuurlijk stort je dat niet over hen uit. Je gaat door, begrenst zo goed mogelijk en blijft beschikbaar als ouder.

Wat er op zulke momenten in het lichaam gebeurt is functionele bevriezing. Het spreekwoordelijke gaspedaal wordt ingedrukt: stresshormonen komen vrij, je spieren spannen aan, het lijf maakt zich klaar voor vechten of vluchten. Tegelijkertijd druk je de rem in: ‘ik kan nu niet exploderen of wegrennen, dat is niet gepast’.

Omdat de natuurlijke vecht- of vluchtreactie niet wordt afgemaakt, probeert je lichaam je te helpen door de spieren ongemerkt subtiel aangespannen te houden, “klaar voor actie”. Maar die actie komt niet en je spieren houden dat niet vol. Dus het bindweefsel verhardt om de spieren te ondersteunen. Dit gebeurt vaak onmerkbaar en niet zelden al van jongs af aan. Totdat het lichaam zoveel spanning heeft opgestapeld, dat het niet meer vol te houden is. En zo beginnen de klachten.

De missende link

Vervolgens gaan we proberen te ontspannen met een lichaam vol opgebouwde spanning die nog steeds nergens heen mag. Een lichaam dat verhard is, vol van stresshormonen en niet weet hoe het moet loslaten. Of het eigenlijk wel veilig genoeg is, en hoe het werkt, dat loslaten van iets dat al zo lang bij je is. Hoe laat je iets los dat voelt als jezelf?

In tegenstelling tot wat je waarschijnlijk denkt of ervaart; ontspanning is ontzettend gemakkelijk. Ontspanning is namelijk niet het probleem.

Ontspanning volgt als vanzelf op ontlading. Wanneer we eenmaal voldoende ontladen, dan kan het lichaam ontspannen. Ontlading is de uitdaging, de missende link!

We zijn massaal vergeten hoe we moeten ontladen, hoe we al die spanning uit het lijf moeten krijgen.

Je kunt wandelen tot het einde van de wereld of steeds opnieuw proberen te focussen op dat boek dat je wilde lezen, in de naam van ontspanning. Maar als je niet ontlaadt, blijft de spanning zonder uitweg door je lichaam circuleren en dat is een gebed zonder eind.

Veel therapieën richten zich op praten en analyseren alleen. Inzicht kan een stukje opluchting geven en voorkomen dat je nieuwe spanning creëert. Het is dus heel belangrijk. Maar oude spanning lost er niet door op, omdat emoties en trauma’s niet alleen in je hoofd zitten, maar letterlijk in je lijf: in je ademhaling, spieren en bindweefsel.

Het zenuwstelsel werkt hard voor ons en wacht geduldig tot wij klaar zijn om het te helpen ontladen. Maar dat slaan we over, vooral omdat we het ons niet realiseren. Als we het ons wel realiseren, dan schamen we ons vaak. Want ontladen is niet charmant: het betekent misschien wel huilen, trillen, schokken, zweten, op een kussen slaan, het lichaam laten bewegen vanuit die vecht- of vluchtreactie, ook al ‘slaat dat nergens op’ in de context van vandaag.

Ontladen betekent overgave aan de wijsheid van het lijf, zoals dieren dat probleemloos doen. Wanneer een zebra aan een leeuw ontsnapt, dan loopt de zebra geen trauma op. Of de impala in het filmpje hieronder. Zodra ze veilig is, ontlaadt ze door te trillen en schudden, net zo lang tot alle spanning eruit is. Alle dieren doen dit.

De zebra maakt zich niet druk om wat andere zebra’s van haar zullen denken of dat er nog een hoop gedaan moet worden die dag. Ze vindt ook niet dat ze flinker moet zijn dan ze zich voelt. Ze prioriteert automatisch haar gezondheid en kan daardoor snel weer verder met haar leven zonder restklachten.

Lichaamsgerichte therapie werkt dáár waar praten en analyseren niets meer voor je doen. Wanneer je denkt dat je vastgelopen bent, brengt het je terug naar de wijsheid van je eigen lichaam.

Er zijn talloze manieren waarop je jezelf kunt helpen ontladen: sporten, een stuk gaan rennen, schreeuwen in het bos, zingen in de auto, op een kussen slaan. Doe het, wees de zebra!

En soms is dat niet genoeg. Stel je eens voor dat de impala in het filmpje een jaar lang elke dag zo aangevallen was en zich al die tijd ‘flink had gehouden’, zichzelf geen ontlading had gegund. Dan had dat filmpje er heel anders uit gezien. Langer, om te beginnen.

Soms is de spanning al zo lang of zo ver opgestapeld, dat zelf ontladen te groot, te overweldigend voelt. Of je staat zo ver af van je gevoel, dat je niet weet waar je moet beginnen. Veel mensen zeggen bijvoorbeeld tegen me: ‘ik voel ergens ver weg dat ik zou willen huilen, maar het lukt al heel lang niet’.

Dan heb je iemand nodig die jou kan helpen ontladen binnen jouw ‘window of tolerance’: genoeg gas om je in beweging te krijgen, en een stevige rem zodat je niet uit de bocht vliegt.

Ik kan je hierin ondersteunen via ademwerk en lichaamswerk, technieken uit TRE (Trauma and Tension Release Excercises), geleide meditatie en een scherp afgestemd bewustzijn. Ik heb meer dan twee decennia ervaring in traumasensitief werk en kijk altijd wat er binnen jouw situatie wél mogelijk is.

Een greep uit de reacties na lichaamsgerichte therapie:

“Wow. Alsof ik een diepe massage heb gehad.”

“Ik wist niet dat mijn kaak zóveel spanning vasthield.”

‘Het trillen was even eng, maar ik durfde me over te geven en nu is er iets los dat al heel lang vast zat.’

Je lichaam heeft het beste met je voor. Het wacht geduldig tot jij toe bent aan ontlading en ontspanning. Het draagt jou, zo lang als het kan. Luister jij naar je lijf?

De zebra schudt en trilt gewoon,
haar wilde wijsheid leidt en stroomt.
Ze laat me zien hoe vol ik ben
van boos, van netjes en getemd.

Van zorgen en gestold verdriet,
van rauwe rouw die niemand ziet.
Waar ik niet rende en niet vocht,
wat eerst niet mocht, een uitweg zocht.

Ik kijk, ik leer en langzaam aan,
weet ik hoe ik kan laten gaan.
Trillende tranen, maar ik blijf.
Ik kies voor mij: ik ben dit lijf.