Psychose of spirituele crisis?

Een psychose kan levensverwoestend zijn, voor degene die het beleeft, maar ook voor de mensen eromheen. Toch is er bij beiden vaak eenzelfde behoefte: een brug naar elkaar toe.

Een veld van begrip waarin de ervaring niet ontkend of afgewezen wordt, maar opnieuw wordt gekaderd op een manier die voor iedereen tastbaar is.

Een psychose is in wezen een overbelasting van het brein. Tot zover zijn de meeste mensen het nog met elkaar eens. Die overbelasting kan ontstaan door trauma, intoxicatie of een spirituele crisis, of door een combinatie van die drie.

In het westerse zorgsysteem weten we vaak niet hoe we met dat laatste moeten omgaan. Een spirituele crisis past niet in de medische modellen, en door de symptoomgerichte aanpak wordt de ervaring van degene die het doormaakt nog verwarrender.

Wanneer behandelaren vooral inzetten op medicatie en opname, maar niet helpen betekenis te geven aan wat iemand ervaart, groeit het wantrouwen: ‘ze begrijpen me niet’. En dat klopt vaak ook.

Wat een psychose altijd kenmerkt, is dat het contact met de gedeelde tastbare realiteit vervormd is. Dat is het symptoom. Maar wat er vanbinnen gebeurt, is veel interessanter dan wat je in een handboek kunt vinden.

Het dominante (en vaak arrogante) westerse behandelkader botst met de magische, grensoverschrijdende ervaring van de persoon zelf. En precies daar ontstaat het ravijn van onbegrip tussen behandelaar en cliënt, en tussen cliënt en omgeving.

Behandelaren realiseren zich zelden dat er volkomen gezonde manieren bestaan om “magische” ervaringen te beleven. Over de hele wereld voelen mensen zich verbonden met voorouders, met de natuur, of ervaren ze liefde die groter is dan henzelf, gewoon terwijl ze de was ophangen of in de tuin werken. In vele culturen wordt het najagen van zulke eenheid juist aangemoedigd en gaat het samen met een functioneel en vervullend leven. Het onbegrip ontstaat doordat westerse behandelaren meestal pas in beeld komen als iemand het niet meer kan dragen.

Wanneer het brein overspoeld raakt

Door meditatie, een traumatische ervaring, psychedelica of een periode van snelle innerlijke groei, kan er iets opengaan. Alsof een deel van je bewustzijn dat altijd stil lag, plotseling actief wordt. Je voelt méér, meer energie, meer betekenis, meer samenhang. Het leven lijkt je iets te willen laten zien, maar het is zó veel dat je brein het niet kan bijhouden.

De intensiteit van de ervaring overstijgt dan de draagkracht van het systeem. Dat kan negatief (depressief), positief (euforisch) of verwarrend neutraal voelen. Je zenuwstelsel registreert ongefilterd wat er gebeurt; het brein probeert er een verhaal van te maken, en daar, in een poging om betekenis te vinden, kan het ontsporen.

Het gevoel van: ‘Er is iets mis’ kan doorschieten naar ‘Iemand zit achter me aan’. ‘Ik voel een bijzondere energie’ kan onjuist vertaald worden naar ‘Ik heb een geheime missie’. Een gevoel van onvoorwaardelijke liefde en verbondenheid kan geïnterpreteerd worden als ‘Ik ben Jezus’. Het zijn allemaal pogingen van het brein om grip te krijgen op iets wat te groot voelt om te bevatten

Grootheidswaan als verdraaide interpretatie van eenheid

Grootheidswaanzin: ‘die film gaat over mij’, ‘ik ga lunchen met de president’ is vaak een verwoorde vertaling van een innerlijk gevoel van grootsheid en verbondenheid. Mensen raken tijdens een spirituele ontwaking soms tijdelijk hun ego kwijt, dat heet ook wel ‘egodood’. Ze voelen zich één met alles: eenheidsbewustzijn. Dat kan een krachtige, heilige ervaring van liefde, aanwezigheid en helderheid zijn. Maar onze maatschappij kent dat verhaal niet. En ons ego kent alleen ik en de ander. Dus als we samenvloeien met iets dat groter is, vertaalt het brein dat automatisch naar: ik bén dat. Ik ben zo groot (en de ander niet). Terwijl de ervaring eigenlijk zegt: ik ben óók dat, ik ben daar onderdeel van. Een subtiel, maar essentieel verschil.

Wanneer iemand die ervaring kan dragen zonder er grip op te willen krijgen, is het een prachtige, verrijkende staat. Maar voor het gewone brein is het te groot, vooral als het plotseling komt. Het ego probeert de controle te herwinnen, en daaruit kan de crisis ontstaan.

Een psychose is in die zin de overdrive van een traumatische of spirituele ervaring: er komt meer energie doorheen dan het systeem aankan. De kunst is om die ervaringen niet af te keuren of weg te drukken, maar om ze te leren dragen, begrijpen en integreren, zodat het wonderlijke ervaren kan worden zoals het is.

Er zijn talloze voorbeelden van mensen die zulke staten hebben doorgemaakt zonder psychotisch te worden. Richard Rudd, schrijver van The Gene Keys, beschreef hoe hij wekenlang nauwelijks at omdat hij in een veld van zuivere inspiratie verkeerde. Eckhart Tolle had een vergelijkbare ontwakingservaring.

En talloze anonieme mensen over de hele wereld ervaren geregeld momenten van eenheid e magie, zonder dat het problematisch wordt. Wat zij gemeen hebben, is dat ze hun ego hebben leren temmen.

Ze maken geen verhaal van hun ervaring, maar verankeren zich in het gewone leven: een partner die zegt: ‘mooi hoor, maar drink even wat water’, een thuis, dagelijkse ritmes. Ankerpunten.

Er is een veld tussen psychose en helder bewustzijn, een kleurrijk veld waarin magisch denken ruimte krijgt zonder te ontsporen. Destructief magisch denken zegt: ‘ik kan vliegen’ en springt uit het raam.

Constructief magisch denken zegt: ‘ik kan met die boom praten’. En dat klopt, als je leert afstemmen. De natuur spreekt, en ze zal je vertellen: blijf op de grond.

In mijn eigen leven gingen spirituele openingen en begrip gelukkig hand in hand. Daardoor ben ik nooit in crisis geraakt, maar ken ik wel de momenten van eenheidsbewustzijn waarin woorden tekortschieten. Voor mij ligt de bron van magie in de natuur zelf. Hoe een zaadje uitgroeit tot een boom blijft de grootste les in goddelijkheid die ik ken.

De brug

In mijn praktijk help ik mensen om dit soort ervaringen te herkaderen en belichamen; zowel degenen die het meemaken als hun omgeving. We onderzoeken vragen als:

Wat gebeurt er in jou, fysiek, emotioneel en energetisch?

Welke betekenis is helpend, en welke vergroot de verwarring?

Wat is waarachtig, en wat is het ego dat wil overschreeuwen?

Hoe bouw je ankerpunten van zelfzorg en realiteit in?

Wanneer er sprake is van ernstige psychose of waanideeën, werk ik altijd samen met de huisarts of specialistische behandelaar. Medicatie is soms nodig en ik ben daar niet op tegen. Wel pleit ik voor een holistisch traject waarbij betekenisgeving, draagkracht bouwen en groei door het opnieuw leren opbouwen en vertrouwen van je eigen binnenwereld, hand in hand gaan.